«بریکس»؛ شاه کلید دور زدن تحریم های آمریکا و غرب / عضویت ایران در سازمانی با ۴۵ درصد قدرت اقتصادی جهان

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(اوبیکو) بریکس «BRICS» یک سازمان بین المللی با عضویت برزیل روسیه هند چین آفریقای جنوبی مصر اتیوپی امارات متحده عربی و ایران است. این سازمان که در ابتدا برای برجسته سازی فرصت های سرمایه گذاری شکل گرفت به شکل یک بلوک ژئوپلتیک تکامل پیدا کرد و از سال ۲۰۰۹ دولت های عضو آن سالانه نشست های رسمی برگزار می کنند و سیاست های چندجانبه را با هم هماهنگ می کنند. روابط میان اعضای بریکس عمدتاً بر اساس عدم مداخله برابری و یاری متقابل انجام می شود.

بریکس سازمانی با ۴۵ درصد قدرت اقتصادی جهان

گروهی از قدرت های اقتصادی نوظهور جهان یعنی برزیل روسیه هند چین و آفریقای جنوبی بریک را تشکیل دادند. در ابتدا نام این گروه بریک نام داشت اما پس از پیوستن آفریقای جنوبی به بریکس تغییر نام یافت. در ۲۴ اوت ۲۰۲۳ اعلام شد که از ۱ ژانویه ۲۰۲۴ شش کشور آرژانتین اتیوپی امارات متحده عربی ایران عربستان سعودی و مصر می توانند به جمع این گروه اضافه شوند. کشورهای بنیان گذار بریکس یعنی برزیل روسیه هند و چین نخستین نشست خود را در سال ۲۰۰۹ در یکاترینبورگ برگزار کردند.

آفریقای جنوبی یک سال بعد به این سازمان پیوست. مصر اتیوپی ایران و امارات متحده عربی نیز در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ به این سازمان پیوستند. دولت جدید آرژانتین به رهبری خاویر میلئی با ارسال نامه ای به رهبران کشورهای عضو بریکس از عضویت در این سازمان بین المللی انصراف داد. عربستان سعودی طبق برنامه قبلی در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ به بریکس نپیوست اما چند روز بعد اعلام کرد که گزینهٔ پیوستن را همچنان در نظر دارد.

هرچند پنج کشور مؤسس گروه بریکس همگی در ردهٔ کشورهای درحال توسعه یا اقتصادهای در حال ظهور هستند اما عموماً به واسطهٔ اقتصادهایی با رشد پرشتاب و فراگیر و نفوذ تأثیرگذار بر امور جهانی و منطقه ای از دیگر کشورها متمایز می شوند. بریکس با فراوانی ۳.۶ میلیارد نفر جمعیت نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و با مجموع ۲۸ هزار و ۴۰۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی حدود ۴۵ درصد قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد.

بانک توسعه بریکس

هم اکنون ساختار مالی بریکس دارای دو بخش است: «بانک توسعهٔ جدید» (NDB) که آن را با عنوان «بانک توسعهٔ بریکس» هم می شناسند و «قرارداد اندوختهٔ احتیاطی» (CRA) که هر دو بخش در سال ۲۰۱۴ در قالب معاهده امضاء شده و از ۲۰۱۵ عملیاتی شدند. بانک توسعهٔ جدید یک بانک توسعهٔ چندملیتی است که توسط کشورهای عضو بریکس مدیریت می شود. تمرکز اصلی این بانک در بخش وام تأمین مالی طرح های زیربنایی است و در این بخش سالانه تا سقف ۳۴ میلیارد دلار مجوز کلی تأمین مالی دارد.

آفریقای جنوبی نمایندگی آفریقایی این بانک را تحت عنوان «مرکز منطقهٔ آفریقای بانک جدید توسعه» بر عهده دارد. این بانک با سرمایهٔ اولیهٔ ۵۰ میلیارد دلار تأسیس شد که قرار بود در طول زمان تا ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد. هر کدام از پنج کشور مؤسس موظف به تأمین ۱۰ میلیارد دلار برای تأسیس بانک بودند. در سال ۲۰۲۰ این بانک ۵۳ طرح به ارزش تقریبی ۱۵ میلیارد دلار را در دست بررسی داشت.

قرارداد اندوخته احتیاطی

قرارداد اندوختهٔ احتیاطی (Contingent Reserve Arrangement یا CRA) چارچوبی است که اعضای بریکس برای حفاظت از خود در برابر فشارهای نقدینگی جهانی اتخاذ کرده اند. این حفاظت در کنار سایر کارکردها شامل فشارهای ارزی هم می شود که از طرف دیگر بخش های اقتصاد جهان بر پول ملی کشورهای عضو وارد می شود. بر اساس نظر کارشناسان اقتصادهای نوظهور که دست به آزادسازی سریع اقتصادی زده اند دچار نوسانات فزاینده ای شده اند که در نهایت محیط اقتصاد کلان آن ها را نامطمئن ساخته است. ناظران این چارچوب احتیاطی را عموماً رقیب صندوق بین المللی پول (IMF) می دانند و آن را در کنار بانک توسعهٔ جدید بریکس (NDB) به عنوان نماد افزایش همکاری های در حال توسعه با یکدیگر در نظر می گیرند.

این چارچوب در سال ۲۰۱۵ توسط کشورهای عضو بریکس تأسیس شد. شالودهٔ حقوقی آن در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۴ تحت عنوان معاهدهٔ تشکیل یک قرارداد اندوختهٔ احتیاطی برای بریکس در شهر فورتالزای برزیل به امضای کشورهای عضو رسید. جلسات افتتاحیهٔ شورای حکام و کمیتهٔ دائمی این قرارداد در ۴ سپتامبر ۲۰۱۵ در آنکارا (ترکیه) برگزار شد. این جلسات پس از تصویب تمام کشورهای عضو شروع به کار کرد که اعلامیهٔ آن ها در هفتمین اجلاس بریکس در ژوئیه ۲۰۱۵ منتشر شده بود.

نظام پرداخت بریکس

در نشست سال ۲۰۱۵ بریکس در روسیه وزرای کشورهای بریکس یک رشته رایزنی برای ایجاد نظام پرداختی که بتواند جایگزین سامانهٔ سوئیفت (جامعهٔ جهانی ارتباطات مالی بین بانکی) شود آغاز کردند. در همان زمان «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه در مصاحبه ای گفت: «وزرای دارایی و مدیران بانک های مرکزی کشورهای عضو بریکس در حال مذاکر برای راه اندازی نظام های پرداخت مستقل و حرکت به سمت تسویه حساب با ارزهای ملی خودشان هستند. سوئیفت یا هر چیز دیگری که باشد به هر حال یک سیستم پرداخت چندجانبه ی جهانی که استقلال بیشتری را برای کشورها فراهم کند تضمینی قطعی برای بریکس خواهد بود.»

همچنین بانک مرکزی روسیه (CBR) رایزنی هایی را با کشورهای بریکس برای ایجاد نظام پرداختی که جایگزینی برای نظام سوئیفت باشد آغاز کرد. مزایای اصلی که مورد توجه هستند پشتیبان گیری و جایگزینی در صورت بروز اختلال در نظام سوئیفت بود.

قائم مقام بانک مرکزی روسیه «اولگا اسکوروبوگاتووا» در مصاحبه ای اظهار داشت: «تنها موضوعی که ممکن است برای همه ما در بریکس جالب باشد بررسی و گفت وگو در مورد امکان راه اندازی سیستمی است که بتواند به عنوان یک پشتیبان برای اعضای بریکس عمل کند.»

چین نیز اقدام به توسعهٔ نظام پرداخت جایگزین سوئیفت برای خود کرده است. این نظام یک سیستم پرداخت بین بانکی و بین مرزی (CIPS) است که به مؤسسات مالی در سراسر جهان امکان می دهد اطلاعات مربوط به تراکنش های مالی را به صورت ایمن استاندارد و قابل اعتماد ارسال و دریافت کنند. هند نیز دارای سیستمی به نام نظام پیام رسانی ساختاریافته ی مالی (SFMS) برای خود است. روسیه دارای سیستم انتقال پیام های مالی (SPFS) و برزیل دارای سیستم (Pix) است.

رونمایی از ارز بریکس

قرار بود کشورهای عضو بریکس در اجلاس ۲۰۲۳ در آفریقای جنوبی پیرامون امکان ایجاد یک ارز مشترک یا چیزی مشابه آن بحث کنند. به گفته ی «میکاتکیسو کوبایی» کارشناس بریکس مزایایی چون منصفانه تر شدن و آسان تر شدن تجارت خارجی و همچنین کاهش عمده در هزینهٔ معاملات می توانند از جمله دلایل تشکیل یک اتحادیهٔ ارزی باشند.

«جوزف سالیوان» مشاور ارشد سابق کاخ سفید در مجلهٔ آمریکایی “فارین پالیسی” نوشت: «ارز مشترک بریکس چیز متفاوتی خواهد بود.» چون همگی کشورهای عضو آن از رقبای نظام بین المللی هستند که غرب رهبری آن را بر عهده دارد.»

در حال حاضر وزن این کشورها از نظر شاخص تولید ناخالص داخلی نه تنها مجموعاً بر هژمون حاکم یعنی ایالات متحده آمریکا بلکه بر کل کشورهای گروه هفت در کنار هم برتری دارد. از نظر سالیوان بریکس امکان دستیابی به سطحی از خودکفایی در تجارت بین الملل را دارد که دیگر اتحادیه های پولی مثل منطقه یورو آرزوی آن را داشتند. دلیل این موضوع تنوع جغرافیایی کشورهای عضو است که امکان تولید کالاها و خدمات متنوع تری را در اختیار می گذارد.

یک هفته قبل از شانزدهمین اجلاس سران گروه بریکس که کشورهایی چون روسیه چین هند برزیل آفریقای جنوبی ایران عربستان امارات مصر و اتیوپی عضو آن هستند اعضا از پلتفرم «بریکس پی» رونمایی کردند که از جمله مزایای آن می توان به دلارزدایی از اقتصاد دنیا تسهیل تجارت بین کشورهای عضو و کاهش فشار تحریم های غرب اشاره کرد.

به این ترتیب افراد دارنده بریکس پی بدون نیاز به ابزارهای تحت سلطه ی کشورهای غربی به ویژه آمریکا می توانند تراکنش های تجاری خود را انجام دهند. همچنین در جریان اجلاس سران بریکس در کازان روسیه برای نخستین بار از اسکناس بریکس رونمایی شد که به گفته «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه ارز بریکس جانشین دلار در آینده خواهد شد.

خنثی سازی تحریم های غربی با بریکس

«مسعود پزشکیان» رئیس جمهور اسلامی ایران در اجلاس اخیر این سازمان در کازان روسیه پرداختن به مسائل امنیتی اقتصادی و اجتماعی را سه پایه ی اصلی برگزاری اجلاس بریکس در روسیه برشمرد و اظهار کرد: «در حوزه ی اقتصادی تلاش بریکس بر این است که با یکجانبه گرایی آمریکا سلطه ی دلار بر اقتصاد جهان و تحریم های ظالمانه و ناپسند علیه کشورهای مختلف مقابله کند.»

وی با بیان این که سازمان بریکس در بدو تأسیس تنها ۵ عضو داشت اما امروز علاوه بر تعداد بالای کشورهای عضو بیش از ۳۰ کشور داوطلب عضویت در آن هستند و روسای ۶ سازمان بین المللی از جمله دبیرکل سازمان ملل هم در آن حضور دارند خاطرنشان کرد: «یکی از بحث های مهم در این اجلاس این بود که با توجه به سلطه ی سیاست های آمریکا بر صندوق بین المللی پول یک صندوق جداگانه ایجاد شود تا از طریق آن کشورها بتوانند به یکدیگر کمک کنند و تحریم های آمریکا را خنثی کنند.»

رئیس جمهور کشورمان همچنین به دیدار و گفت وگو با رؤسای جمهور کشورهای عضو از جمله چین روسیه آفریقای جنوبی و نخست وزیر هند در حاشیه این اجلاس اشاره کرد و گفت: «بیانیه پایانی اجلاس بریکس نیز به ویژه در تقبیح و محکوم کردن جنایت گری رژیم غاصب اسرائیل در غزه و لبنان و همچنین تاکید بر توسعه ی ارتباطات پولی اقتصادی فرهنگی علمی کارشناسی و امنیتی کشورهای عضو مهم و قابل توجه بود.»

مسعود پزشکیان با بیان این که اجلاس بریکس با سطح بسیار بالای خود به دنبال تثبیت جایگاه و موقعیت جهانی خود در مقابله با یکجانبه گرایی با توسعه ارتباطات میان کشورهای عضو است تصریح کرد: «این اجلاس فرصت بسیار خوبی برای ما ایجاد کرد تا بتوانیم با رؤسای جمهور کشورهای مختلف دیدار و گفت وگوی دوجانبه و سازنده داشته باشیم در واقع حضور ما در این اجلاس و دیدار با سران ۱۰ کشور جهان معادل ۱۰ سفر خارجی بود.»

وی در ادامه با اشاره به استقبال سران کشورهای عضو بریکس از مواضع جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد: «برخی از سران کشورهای این سازمان از جمله مصر می گفتند سفرای کشورهای اروپایی وقتی پیش ما می آیند تصویری از شما ارائه می دهند که با آنچه که ما می بینیم بسیار تفاوت دارد. شما باید ارتباطات تان با کشورهای منطقه را بیشتر کنید از طرفی امیر امارات نیز به شدت از سفر به ایران استقبال می کرد و معتقد بود که ما باید خودمان مشکلات مان را حل کنیم و اجازه ندهیم دیگران در مسائل ما دخالت کنند.»

رئیس جمهور اسلامی ایران همچنین به علاقه مندی سران کشورهای بریکس برای توسعه ی ارتباطات و تعاملات با جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و افزود: «این سفر حقیقتاً فرصتی طلایی برای ما بود تا بتوانیم هم گرایی خود با کشورهای عضو این سازمان را بیشتر کنیم. همچنین مقرر شد توافقاتی که با برخی از این کشورها منعقد شده به سرعت اجرایی و عملیاتی شود. تصور می کنم اگر اهداف این سازمان و گفت وگوها و توافقاتی که در این اجلاس صورت گرفته را بتوانیم عملیاتی کنیم توطئه ای که آمریکا و همپیمانانش انجام می دهند به مرور خنثی خواهد شد.»

با توجه به مطالب فوق «سازمان بین المللی بریکس» دارای ظرفیت اقتصادی و سیاسی فراوانی برای جمهوری اسلامی ایران در راستای توسعه ی تجارت کشورمان و خنثی کردن تحریم های ظالمانه است. حضور کشورهای توانمندی مانند چین در این سازمان می تواند ما را در زمینه دیپلماسی اقتصادی ارتقاء دهد و ابزارهای اقتصادی مانند ارز بریکس می تواند با دلارزدایی از تجارت جهانی موجب موازنه ی قوا و تثبیت صلح در جامعه جهانی شود؛ همچنین یک جانبه گرایی ایالات متحده آمریکا و حمایت آن از رژیم صهیونیستی را کاهش دهد.

پایان خبر اوبیکو