دیوار کوتاه منطقه«سیدی» و حقایقی که در سیل مشهد گم شد

اوبیکو/خراسان رضوی عصر روز چهارشنبه 26 اردیبهشت ماه بود که آسمان تیره شد و ساعاتی بارانی سیل آسا ـ که می گویند در نیم قرن اخیر در خطه خراسان کم سابقه بوده ـ باریدن گرفت. ظرف مدتی کوتاه، سیل و گل و لای برخی محلات مشهد و شهرستان های اطراف را درنوردید و متاسفانه 7 تن از هموطنانمان هم جان باختند و تعدادی دیگر مفقود شدند. امروز در گزارش پیش رو با مرور و واکاوی حادثه و اتفاقات پیش از آن، به دنبال هشدار و جلوگیری از مخاطرات آتی این سیل از منظر کارشناسان هستیم.

به گزارش خبرنگار اوبیکو، از لحظات ابتدایی، مسیولان استانی و کشوری برای مهار بحران وارد عمل شدند و امدادرسانی آغاز شد. وزیر کشور روز بعد با حضور در مشهد مقدس، از نقاط حادثه دیده سرکشی کرد و تصمیماتی برای تسریع ارایه خدمت به آسیب دیدگان اتخاذ شد که جای تقدیر دارد، اما این میان متاسفانه بازهم برخی مدیران شهری با برخوردی غیرمسیولانه و فرافکنی، سعی کردند، تمام سیل مشهد و خراسان را گردن دیواری در انتهای بلوار سیدی بیاندازند که متعلق به آستان قدس رضوی است. حربه ای که جواب داد و به سرعت سیل شایعات، همراه سیل روز چهارشنبه شد و در فضای مجازی این طور برجسته شد: «تشدید سیل منطقه سیدی با دیوار اراضی متعلق به آستان قدس»
اما وقتی به پیشینه ساخت و ساز در منطقه سیدی نگاهی بیاندازیم، با یک جمله ثابت رو به خواهیم شد و آن جمله اینست: «تصرف و ساخت و ساز غیرمجاز». چندین دهه است که حاشیه نشینی و ساخت و سازهای غیرمجاز مشهد، به ویژه در کمربند جنوبی و ارتفاعات آن، نقل محافل شهرسازی و تشکل های فعال در این زمینه است، ولیکن این هشدارها هیچگاه شنیده و برآن تدبیر جدی نشده است.

میرزایی فعال حوزه شهرسازی می گوید: «از ابتدای دهه 50 ساخت و سازهای غیرمجاز در کمربند جنوبی و حاشیه مشهد، همواره جزو معضل های شناسایی شده بوده که تاکنون مسیولان استانی و شهری عزمی جدی برای حل ریشه ای آن نداشته اند، هم به لحاظ مخاطرات زلزله و فعال شدن “گسل جنوبی مشهد” و “گسل سنگ بست-شاندیز” و هم به لحاظ کور شدن مسیل های صدها ساله آب که در کوه پایه های خلج در جنوب شرقی شهر مشهد واقع شده است.»
موضوع به همین جا ختم نمی شود و در کمربند شمالی مشهد هم شاهد تصرف های غیرقانونی و ساخت و سازهای غیرمجاز و نبود نقشه راه اصلاحی کوتاه مدت و بلند مدت هستیم.

علی نظری کارشناس زمین شناسی می گوید: « متاسفانه به دلایل مختلف، حریم 300 متری گسل ها و رودخانه ها، در خراسان رضوی رعایت نشده است. زلزله های نه چندان قوی و سیل آب های گاه و بی گاه، به راحتی خسارت می زند و قربانی می گیرد، اول به دلیل عدم نظارت و قاطعیت دستگاه های مسیول برای رعایت حریم ها طبق قانون و بعد بی توجهی مردم به هشدارها، امروز دچار این بلایا شده ایم. باران نعمت است ولی چون ما طبیعت را تخریب کرده ایم، اندک بارندگی برایمان نقمت می شود. هم مسیولان نباید مماشات کنند و هم مردم باید همراهی کنند. برای مثال در شمال شهر مشهد، گسل «کشف رود» که فعال است و لرزه نگاری های آن موید این سخن است، درست در منطقه ای واقع شده که بافت فرسوده حاشیه شهر مشهد همانجاست و هنوز هم عده ای در حال ساخت و سازهای ناایمن در آن مناطق هستند. از طرفی «کشف رود» هزاران سال مانند زه کش عمل کرده و سیل آب های فصلی شمال شهر مشهد از آن عبور می کرده اند، اما امروز با ساخت و سازهای بی رویه در مجاورت این منطقه مسیل ها و حتی بستررودخانه در برخی نقاط دستخوش دستکاری و تغییر شده اند و برخی پل های غیراصولی هم روی همین نقاط بنا شده است.»

در سیلآب اخیر مشهد، غافلگیری هم مزید بر علت شد و برای مثال صوتی منتشر شد که مدیر بحران شهرداری مشهد که متولی رصد، نظارت و اعلام هشدارهای شهری است، خود در جریان سیل نبوده و آن را کتمان می کند، گرچه این مسیول شهری با دستور استاندار خراسان رضوی عزل شد، اما این سوال باقی می ماند که نهادهای مسیولی چون آب و هوا شناسی، ستاد بحران استان و دستگاه های شهری و استانی چرا به موقع هشدارهای لازم را به دستگاه های خدماتی برای پیشگیری و همچنین آمادگی مردم از قبل نداده اند.
ماجرا اما به همین جا ختم نمی شود و پس از حادثه چندتن از اعضای شورای شهر مشهد با حضور در منطقه آسیب دیده «سیدی»، انگشت اتهام را به سوی دیوار آستان قدس می گیرند و آن را مسبب شدت سیل می دانند، حال آن که طبق ماده 110 قانون شهرداری ها همه مالکان موظفند دور زمین هایشان را دیوارکشی کنند و در خصوص زمین پشت «بولوار سپاه» و منتهی به «کوه های خلج» هم این اقدام با مجوز مکتوب شهرداری انجام شده است و اگر دیواری آن جا بوده در واقع طبق قوانین شهری و شهرداری در آن نقطه کشیده شده است و مجوز دهندگان باید مخاطب این چرایی اعضای شورای شهر باشند.

از سویی  متولی مدیریت مسیل ها در اراضی شهری شهرداری ها و در اراضی برون شهری آب منطقه ای است. در زمین مورد نظر سه مسیل وجود داشته که در نهایت به یک مسیل ختم می شده و با توجه به بارش های بی سابقه در 50 سال گذشته، مسیل ها فعال شده و حجم عظیمی از آب سرریز شده از کوه های خلج را به جریان انداخته است و سوالی که پیش می آید اینست، چرا شورای شهر و شهرداری ها در دوره حاضر و ادوار گذشته، نظارت درستی برای مدیریت این مسیل ها و همچنین روی ساخت و سازهای منطقه نداشته اند و با علم به اختلافات حقوقی زمین های مذکور و عدم ایمنی لازم منطقه، باز هم اجازه توسعه شهری و ارایه امکاناتی داده اند که دیر یا زود منجر به حادثه می شده ؟
 همانطور که شهردار مشهد هم اعلام کرده، کوچه سپاه 69 ، نه در مجاورت مسیل، بلکه در مسیر مسیل قرار داشته است و حجم عظیم آب سر ریز شده در مسیل های سه گانه تجمیع شده و بعد از تخریب منازل و دیوار وارد این کوچه شده و به سمت محدوده معروف به جنگل طرق سرازیر شده است، لذا به نظر می رسد، کوتاهی و قصورهایی وجود دارد که قابل بررسی و پیگیری از سوی مراجع ذی صلاح است.

در همین زمینه نایب رییس شورای عالی استان ها از قرارگیری موضوع رسیدگی به خسارت سیل مشهد به عنوان دستورکار شورای شهر مشهد خبر داد و گفت: «شورای شهر مشهد در رابطه ی سیل مشهد مقدس تحقیق می کند و اگر قصوری از سوی مدیریت شهری رخ داده باشد قطعا به مراجع قضایی معرفی می شود.»

از اینها گذشته متاسفانه مشابه اتفاق سپاه 69 در منطقه سیدی، در نقاط دیگری از مشهد به ویژه میدان انقلاب که در نزدیکی مرکز شهر قرار دارد نیز رخ داده و به نظر می رسد آنجا دیوار کوتاهی نبوده که تقصیرها را گردن آن بیاندازند. این موضوع زنگ خطری جدی است که مساله دست کاری در طبیعت و عدم تدبیر نسبت به مسیل ها و پیش بینی تخلیه مناسب برای روان آب های سطحی چالشی خواهد بود که در آینده نیز هر آن امکان وقوع مجدد دارد. ساخت و سازهای غیرمجاز در مسیر رودخانه ها و مسیل ها و همچنین توسعه شهری روی خط گسل های فعال و نیز مسامحه و چشم پوشی از برخورد قاطع با متصرفان و متخلفان در ادوار مختلف موجب شده، به هنگام حادثه منابع ملی و سرمایه های کشور خسارت سنگین متحمل شود و مردم نیز متضرر اصلی باشند که دار و ندار خود را از دست بدهند.

پایان خبر اوبیکو