«مجلس ضربت زدن» 24 ساله شد

24 سال پیش که بهرام بیضایی تصمیم گرفت که سفارش نوشتن یک نمایشنامه با موضوع امام علی را بپذیرد، شاید خودش هم فکرش را نمی کرد که این نمایشنامه به بهترین متنی که درباره این شخصیت نوشته شده، تبدیل شود.

به گزارش اوبیکو، همزمان با نامگذاری سال 79 به عنوان سال حضرت علی (ع)، سعید تشکری نیا، رییس وقت مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری و مدیر وقت تالار وحدت، به بهرام بیضایی پیشنهاد نوشتن نمایشنامه ای درباره حضرت علی را ارایه کرد.

ارایه این پیشنهاد از سوی مدیری دولتی نوعی جسارت بود و پذیرش آن از سوی  بیضایی، جسارتی بیشتر. با این همه او دست به قلم شد و نمایشنامه ای نوشت که همچنان اثرگذارترین متنی است که درباره حضرت علی نوشته شده است. نمایشنامه ای که او خود هرگز آن را روی صحنه نبرد؛ «مجلس ضربت زدن»

بیضایی برای نوشتن این نمایشنامه به جای اینکه در دام تاریخ نگاری یا تقدس گرایی بیفتد یا با روایتی اشک آور و حزن انگیز، احساسات تماشاگران را تحریک کند، از تجربیات شخصی خود در سینما و تیاتر بهره جست و قصه گروهی را روایت کرد که می خواهند نمایشی درباره حضرت علی اجرا کنند اما با محدودیت هایی رو به رو هستند و بزرگ ترین چالش آنان این است که اجازه ندارند صورت او را روی صحنه نشان دهند. حال آنکه در تعزیه به عنوان یکی از مهم ترین سنن نمایشی ما، همواره اولیا نیز در کنار اشقیا حضور داشته اند و شمرخوان و امام خوان در یک صحنه با یکدیگر مقابله می کرده اند.

بیضایی در بستر نمایشنامه «مجلس ضربت زدن» هم از جفایی می گوید که در طول تاریخ به حضرت علی روا داشته شده و هم درباره ممانعتهایی که یک هنرمند برای تصویر کردن چهره ای مقدس با آن رو به رو می شود.

او در متن خود در قالب تک گویی های مرد نویسنده، از احوالات مردی سخن گفته که دوست و دشمن در حق او ظلم کرده اند و ای بسا که ظلم دوستان سنگین تر و مهیب تر از ظلم دشمنان است. دوستانی که به بهانه مقدس بودنش، او را از صحنه زندگی خود بیرون گذاشته اند و به آسمان ها رانده اند و تنها به عنوان موجودی مقدس می ستایندش در حالیکه دوستی واقعی این است که او را و سلوکش را در بطن زندگی روزمره خود جاری و ساری کنی.

بیضایی از مردی روشنفکر سخن می گوید که به برابری عرب و عجم باور داشته و عدالت را برای زنان عجم نیز چون زنان عرب برقرار می کرده، از مردی می گوید که توصیه می کرده فرزندان تان را برای دوره خودشان بپرورید و نه برای دوره خودتان.

او وقتی با ممانعت های گوناگونی برای نوشتن درباره یک امام معصوم مواجه می شود، به ترفندی هنرمندانه دست می یازد؛ دور زدن سانسور با بهره گیری از تک گویی های مرد نویسنده.

در اینجا نویسنده ظلمی را که بر حضرت علی در طول تاریخ روا داشته شده، نقل می کند.

او در جایی از نمایشنامه از زبان نویسنده می گوید: «… شما با من چه کردید؟ […] وای بر آن که برده کند، و آن که بردگی خواهد! وای بر آن که نام و خون کسی را نان و آب خود کند! شما با من چه کردید؟ سوگند خوردید به فرق شکافته من برای رواج سکه های قلبتان! به ذوالفقار خون چکان برای کشتن روح زندگی! و اشک ریختید بر مظلومیت من تا ساده دلان را کیسه تهی کنید! ]…[ آنها که خود را به من می بندند، کاش آزادم کنند از این بند! _ آنها که سوار بر مرکب روح ساده دلانند! آنها که لاف جنگ می زنند با دشمنان خیالی در دیارات خیال؛ و هرگز نجنگیدند با دشمن راستین که در نهاد خویش می پرورند برای جنگ با حقیقت! ]…[ شما با من چه کردید؟ ای شما که دوستداران منید! من کجا هستم؟ بر صحنه ی شما حقیقت من کجاست؟ حذفم می کنید به خاطر نیکی هایم. و با من، نیکی را حذف می کنید. آری – نیکی بر صحنه ی شما مُرده! و اگر قاتل نیکمردی بودم، با سربلندی نشان می دادید! شما که دوستداران منید با من چنین کنید، دشمنانم چه باید بکنند؟ ]…[ شما با من چه کردید؟ بزرگم کردید برای حذفم! راستی که من انسان بودم پیش از آن که به آسمان برین برانیدم! چنین است که صحنه ها از ابن ملجم پر است و از علی خالی! _ شما دوستداران که با من چنین کنید، دشمنانم چه باید بکنند؟»

حال که 24 سال از زمان نوشته شدن این نمایشنامه می گذرد، باید خوشنود باشیم که سعید تشکری نیا، بهرام بیضایی را برای نوشتن این نمایشنامه انتخاب کرد و باید خرسند باشیم که بیضایی با وجود تمام سرزنش های احتمالی از باب نوشتن یک نمایشنامه سفارشی، این پیشنهاد را پذیرفت چراکه بعد از حدود یک ربع قرن، همچنان بهترین نمایشنامه ای است که درباره نخستین امام شیعیان نوشته شده است، نمایشنامه ای که بیضایی هرگز موفق نشد آن را روی صحنه بیاورد و محمد رحمانیان بود که به سال 1395 این نمایشنامه را در تالار اصلی مجموعه تیاتر شهر به صحنه برد. او بعدتر هم همین نمایشنامه را در قالب نمایشنامه خوانی اجرا کرد. این نمایشنامه دو سال بعد از نگارش آن از سوی انتشارات«روشنگران و مطالعات زنان» به چاپ رسید.

نگارش این نمایشنامه و نیز فیلمنامه «روز واقعه» که آن هم بهترین اثری است که درباره قیام عاشورا و حضرت امام حسین (ع) نوشته شده است، برای چندمین بار اثبات می کند که برای خلق یک اثر هنری ماندگار درباره یک شخصیت مهم دینی یا ملی، باید کار را باید به دست کاردان سپرد نه صرفا کسی که داعیه یک طرز فکر یا باور دینی یا ملی را دارد.

پایان خبر اوبیکو