ویرانی، آوارگی و فاجعه؛ سودان یک سال پس از جنگ

ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع این کشور از اواسط آوریل 2023 با یکدیگر درگیر شدند؛ جنگی که موجی از خشونت را در این کشور آفریقایی به راه انداخت و 8.6 میلیون نفر را بی خانمان کرد.

به گزارش اوبیکو، این جنگ نظم سومین کشور بزرگ آفریقا را با سرعتی خیره کننده تغییر داده و خارطوم، پایتخت سودان را که زمانی مرکز مهم تجارت و فرهنگ در رود نیل بود، نابود کرده است. طبق آنچه ساکنان و امدادگران می گویند، محله های متروکه این شهر اکنون مملو از اجساد مدفون شده در قبرهای کم عمق و ساختمان های ویران شده است.

روزنامه نیویورک تایمز با استناد به گزارش سازمان ملل متحد می نویسد: «به دلیل آنکه برداشت محصول و ارسال کمک ها مختل شده است، بیش از یک سوم از جمعیت 48 میلیونی سودان با سطح فاجعه باری از گرسنگی مواجه شده اند. هم چنین حدود 230 هزار کودک از سوءتغذیه شدید رنج می برند و زنانی که تازه مادر شده اند در صورت عدم دریافت غذا و مراقبت های بهداشتی با مرگ روبه رو خواهند شد. افزون بر این، امدادگران می گویند که ده ها بیمارستان و کلینیک بسته شده اند. مسیله دیگر وضعیت تحصیل است؛ به عبارتی تعطیلی مدارس و دانشگاه ها این کشور را که زمانی دانشجویان خارجی زیادی جذب می کرد، با بدترین بحران تحصیلی در جهان مواجه ساخته است.»

جنایات در «دارفور» واقع در غرب سودان که توسط دو دهه خشونت نسل کشی آسیب دیده، همچنان رو به افزایش است. غیرنظامیان سلاخی و اردوگاه های امداد و خانه ها سوزانده شده اند. هم چنین پناهجویانی که از خشونت های پیشین فرار کرده اند، از مرز به چاد عبور می کنند و می گویند که «هرگز به خانه های خود برنمی گردند.»

«پروژه داده های مربوط به مکان و رویداد درگیری مسلحانه» –  یک سازمان مردم نهاد که یکی از شرح وظایف آن ثبت تلفات است – گزارش داد که تعداد کشته شدگان درگیری های این یک سال از 15 هزار و 600 نفر فراتر رفته و تعداد زیادی مجروح ثبت شده است. البته مقامات سازمان ملل و کارکنان وزارت بهداشت سودان معتقدند که تعداد واقعی تلفات بیشتر از این آمار می باشد.

آژانس پناهندگان سازمان ملل می گوید: «از میلیون ها نفری که در اثر درگیری آواره شده اند، بیش از 6.6 میلیون نفر در داخل سودان باقی مانده اند. هم چنین، تقریبا 1.8 میلیون نفر دیگر به کشورهای همسایه از جمله سودان جنوبی، چاد، مصر، اتیوپی و جمهوری آفریقای مرکزی فرار کرده اند.»

نیویورک تایمز در ادامه این گزارش تاکید می کند: «تداوم درگیری ها میان دو جناح – ارتش و نیروهای واکنش سریع – کورسوی امیدی را از بین برده و شاید سودان به زودی حاکمیت غیرنظامی را آزاد کند.»

مردم سودانی که از درگیری در منطقه «دارفور» گریختند، در ماه اوت در حال عبور از مرز سودان و چاد هستند.

وضعیت درگیری چگونه است؟

نیروهای واکنش سریع همچنان در «خارطوم» مسلط هستند؛ جایی که جنگ برای اولین بار در آوریل 2023 آغاز شد. این گروه هم چنین در نوامبر کنترل خود را بر «دارفور» جایی که متهم به ارتکاب موجی از جنایات است، مستحکم و در ماه دسامبر «ود مدنی» را تصرف کرد؛ جایی که ده ها هزار نفر از آنجا گریختند.

ارتش سودان بخش زیادی از شرق کشور از جمله شهر بندر سودان در دریای سرخ را در اختیار دارد. به گفته یکی از ساکنان و امدادگران، ارتش در ماه مارس نیروهای شبه نظامی را از بخش های بزرگ «اُم دُرمان» شهری استراتژیک در آن سوی رود نیل از خارطوم بیرون کرد.

تحلیلگران منطقه ای و کارشناسان امنیتی می گویند ارتش در تلاش است از این حرکت جدید برای بسیج و بازپس گیری مناطق دیگر از گروه شبه نظامی استفاده کند.

تلاش های مکرر برای دستیابی به آتش بس تاکنون موفقیت آمیز نبوده و درخواست های سازمان ملل برای توقف درگیری ها نادیده گرفته شده است.

ژنرال های رقیب کیستند؟

«محمد حمدان دقلو» (تصویر سمت راست) / «عبدالفتاح البرهان» (تصویر سمت چپ)

«ژنرال عبدالفتاح البرهان» رییس شورای حاکمیتی سودان از سال 2019 رهبر دوفاکتو این کشور بوده است. او پس از قیام پرآشوب علیه «عمر البشیر» رییس جمهور سابق سودان که در آوریل 2019 در پی اعتراضات از قدرت برکنار شد، به قدرت رسید.

پیش از آن، ژنرال البرهان یک فرمانده ارتش منطقه ای در دارفور بود؛ جایی که 300 هزار نفر در جنگ از سال 2003 تا 2008 آواره شدند و این مسیله محکومیت جهانی را برانگیخت.

پس از امضای توافقنامه تقسیم قدرت میان غیرنظامیان و ارتش در سال 2019، ژنرال البرهان رییس شورای حاکمیت شد –  نهادی که برای نظارت بر انتقال سودان به حکومت دموکراتیک ایجاد شد. اما با نزدیک شدن به تاریخ تحویل کنترل به غیرنظامیان در اواخر سال 2021، او نشان داد که تمایلی به واگذاری قدرت ندارد.

رقیب اصلی ژنرال البرهان، «محمد حمدان دقلو» معروف به «حمیدتی» است که نیروهای واکنش سریع را رهبری می کند.

در تاریخ اکتبر 2021، ژنرال البرهان و ژنرال حمدان برای به دست گرفتن قدرت در یک کودتای نظامی متحد و عملا رهبر و معاون رهبر سودان شدند اما خیلی زود با یکدیگر نساختند و میان آنها درگیری شکل گرفت.

بسیاری از دیپلمات ها، از جمله دیپلمات های ایالات متحده، تلاش کردند تا توافقی بین دو ژنرال برقرار کنند تا قدرت را به غیرنظامیان بازگردانند. با این حال، آنها نتوانستند در مورد سرعت جذب نیروهای واکنش سریع در ارتش توافق کنند. در آوریل 2023، پس از ماه ها افزایش تنش، نیروهای آن ها دست به جنگ علیه یکدیگر زدند.

هر دو رهبر در سال گذشته برای جلب حمایت سیاسی به خارج از سودان سفر کردند. ژنرال البرهان در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد در حالیکه ژنرال حمدان سفری به چندین کشور آفریقایی داشت. ژنرال البرهان در یک سخنرانی در آوریل امسال گفت که نیروهایش «تا پیروزی می جنگند.»

اردوگاه پناهجویان در نزدیکی مرز چاد – سودان در ماه نوامبر

چرا بسیاری از کشورهای دیگر در این درگیری سرمایه گذاری می کنند؟

روزنامه نیویورک تایمز می نویسد: «سودان در قاره آفریقا موقعیت اساسی و بنیادی دارد. این کشور دارای خط ساحلی قابل توجهی در دریای سرخ است که یکی از شلوغ ترین مسیرهای کشتیرانی جهان تلقی می شود. این کشور با هفت کشور ازجمله جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، مصر، اریتره، اتیوپی، لیبی و سودان جنوبی مرز مشترک دارد که بسیاری از آنها نیز با تهدید بی ثباتی مواجه هستند.»

این روزنامه آمریکایی هم چنین با اشاره به خشونت در سرتاسر دارفور می افزاید: «دارفور مقری برای گروه نظامی واگنر – متعلق به روسیه – بود که در گذشته به عملیات استخراج طلای سودآور دسترسی داشتند. اگرچه این گروه پس از مرگ رهبرشان رسما منحل شد، اما گمان می رود که نیروهایش در سودان فعالیت می کنند.»

بنابر گزارش های منتشر شده، «نیروهای اوکراینی در کنار ارتش سودان عملیات هایی را علیه نیروهای واکنش سریع که توسط روسیه حمایت می شوند، انجام داده اند.»

به گفته چندین مقام آفریقایی و غربی، امارات متحده عربی هم چنین به طور مخفیانه به نیروهای واکنش سریع از طریق یک پایگاه هوایی در چاد تسلیحات و درمان پزشکی ارایه می دهد. البته اماراتی ها گفته اند که عملیات آنها «صرفا بشردوستانه» است.

پایان خبر اوبیکو