چرا ترامپ با زبان تهدید و دیپلماسی درباره ایران حرف می زند؟

رسول سلیمی: دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در جریان سفر چهار روزه خود به کشورهای عربی که شامل بازدید از عربستان سعودی قطر و امارات متحده عربی بود اظهارنظرهای متعددی درباره ایران مطرح کرد که بازتاب گسترده ای در رسانه های جهانی داشت. این سفر که اولین سفر مهم سیاست خارجی او در دوره دوم ریاست جمهوری اش محسوب می شود در مرکز کنفرانس بین المللی ملک عبدالعزیز در ریاض آغاز شد و با دیدارهایی در دوحه و ابوظبی پایان یافت. اظهارات ترامپ درباره ایران که در سخنرانی ها کنفرانس های خبری و مصاحبه ها بیان شد محور اصلی تحلیل های رسانه ای شد. این محورها که در سخنرانی ها مصاحبه های او بازتاب یافت ارتباطات معناداری با یکدیگر دارند و استراتژی دوگانه تهدید و دیپلماسی ترامپ را نشان می دهند که در ادامه به آن اشاره می کنیم.

۱- انتقاد از سیاست های منطقه ای ایران

ترامپ در سخنرانی اصلی خود در اجلاس سرمایه گذاری آمریکا-عربستان در ریاض ایران را «مخرب ترین نیروی خاورمیانه» خواند و آن را به «ایجاد رنج غیرقابل تصور» از طریق حمایت از گروه های نیابتی در یمن لبنان و عراق متهم کرد. او گفت: «در حالی که شما شهرهای مدرن می سازید تهران در ویرانه های ۱۹۷۹ فرو رفته است.» این اظهارات که در حضور محمد بن سلمان و دیگر رهبران خلیج فارس بیان شد با تشویق حضار همراه بود. ترامپ در دوحه نیز  به نقش ایران در حملات حوثی ها به کشتی ها در دریای سرخ اشاره کرد و گفت: «ایران باید مسئولیت اقداماتش را بپذیرد.» او همچنین در مصاحبه ای با العربیه در ابوظبی مدعی شد که سیاست های بایدن با آزادسازی دارایی های ایران به حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ اوبیکو ۱۴۰۲) کمک کرد.

این انتقادات بخشی از استراتژی ترامپ برای جلب حمایت کشورهای عربی و تقویت ائتلاف منطقه ای علیه ایران بود. با برجسته کردن «ویرانه های ۱۹۷۹» او تلاش کرد ایران را در مقابل پیشرفت های اقتصادی کشورهای خلیج فارس تضعیف کند. اشاره به حملات ۷ اکتبر نیز با هدف همسویی با اسرائیل و توجیه سیاست های سخت گیرانه علیه ایران مطرح شد. در همین راستا نیویورک تایمز نوشت: «انتقادات تند ترامپ از ایران تلاشی برای جلب حمایت کشورهای عربی است اما ممکن است مذاکرات مسقط را پیچیده تر کند.» العربیه نیز این اظهارات را «هشداری قاطع به تهران» خواند و آن را نشانه حمایت کامل ترامپ از امنیت خلیج فارس دانست. جروزالم پست هم گزارش داد که اسرائیل از این لحن استقبال کرده اما نگران است که تمرکز بر دیپلماسی با ایران فشار نظامی بر تهران را کاهش دهد. این در حالی است که الجزیره  این انتقادات را «تحریک آمیز» توصیف کرد و هشدار داد که ممکن است به تشدید تنش های منطقه ای منجر شود.  

۲- پیشنهاد مذاکره برای توافق هسته ای جدید

ترامپ در سخنرانی ریاض با لحنی دیپلماتیک گفت: «من امروز نه برای محکوم کردن رهبران ایران بلکه برای پیشنهاد مسیری جدید به اینجا آمده ام. می خواهم با ایران توافقی داشته باشم که جهان را امن تر کند.» او به مذاکرات استیو ویتکاف فرستاده ویژه اش در مسقط اشاره کرد و افزود: «این زمان انتخاب برای ایران است.» در دوحه او در پاسخ به پرسشی درباره مذاکرات گفت: «ما با ایران پیشرفت های خوبی داریم و امیدوارم به زودی توافقی حاصل شود.» این اظهارات به تعبیر ناظران سیاسی نشان دهنده تمایل او به دیپلماسی بود. در ابوظبی او در مصاحبه با الشرق الاوسط تأکید کرد که در صورت پذیرش مذاکره تحریم ها می تواند کاهش یابد اما برنامه هسته ای ایران باید «کاملاً برچیده شود».

پیشنهاد مذاکره تلاشی برای نمایش انعطاف دیپلماتیک در برابر کشورهای عربی و اروپا بود اما شروط سخت گیرانه (برچیدن کامل برنامه هسته ای) نشان دهنده عدم انعطاف واقعی است. اشاره به مذاکرات مسقط که در ۲۱ اردیبهشت دور چهارم آن برگزار شد نشان می دهد که ترامپ می خواهد از فشار منطقه ای برای تسریع مذاکرات استفاده کند.

در همین راستا سی ان ان  گزارش داد: «پیشنهاد مذاکره تلاشی برای حفظ کانال دیپلماتیک است اما شروط غیرواقع بینانه احتمال موفقیت را کاهش می دهد.» الشرق الاوسط هم نوشت که این پیشنهاد نشانه ای از تمایل ترامپ به جلب حمایت منطقه ای برای دیپلماسی است اما بدون هماهنگی با اسرائیل ممکن است تنش زا باشد. این در حالی است که تایمز اسرائیل  هشدار داد که مذاکرات بدون هماهنگی با تل آویو نگرانی هایی در اسرائیل ایجاد کرده زیرا ممکن است به توافقی منجر شود که امنیت اسرائیل را تضعیف کند. پولیتیکو نیز اشاره کرد که این اظهارات بیشتر برای نمایش انعطاف به اروپا و جلب سرمایه گذاری عربی طراحی شده است.

 ۳- تهدید به فشار حداکثری

ترامپ در ریاض هشدار داد که اگر ایران پیشنهاد مذاکره را رد کند «فشار حداکثری عظیمی» اعمال خواهد شد از جمله «به صفر رساندن صادرات نفت». او در دوحه نیز در پاسخ به پرسشی درباره فشار بر ایران گفت: «باید ببینیم هفته آینده چه می شود.» این اظهارات که در شبکه های اجتماعی بازتاب یافت نشان دهنده تداوم سیاست دوره اول او بود. او همچنین در ابوظبی به تغییر نام خلیج فارس به «خلیج عربی» اشاره کرد و گفت: «آنها می خواستند آن را خلیج ایران بنامند اما ما اجازه نمی دهیم.» این اظهارات در ابعاد رسانه ای واکنش تندی در ایران برانگیخت.

تهدید به فشار حداکثری ادامه سیاست دوره اول ترامپ (۱۳۹۹-۱۳۹۷) است که با خروج از برجام و اعمال تحریم های شدید همراه بود. اشاره به صفر کردن صادرات نفت با هدف فشار اقتصادی بر ایران و جلب حمایت کشورهای عربی مطرح شد. در این میان اشاره به تغییر نام خلیج فارس از سوی کارشناسان روابط بین الملل به عنوان «تحریک آمیز اما غیرجدی» توصیف شد تلاشی برای جلب رضایت مخاطبان عرب بود اما به تشدید تنش با ایران منجر شد. این اظهارات بخشی از استراتژی ایجاد فشار روانی و اقتصادی بر تهران بود.

در همین راستا فاکس نیوز نوشت: «تهدید به تحریم های نفتی اقتصاد ایران را تحت فشار قرار می دهد اما با توجه به وابستگی بازار جهانی به نفت ایران اجرای آن دشوار است.» العربیه نیز این تهدیدات را «پیامی روشن به ایران» خواند و آن را نشانه تعهد ترامپ به امنیت خلیج فارس دانست. این در حالی است که جروزالم پست در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ گزارش داد که اسرائیل از این تهدیدات استقبال کرده اما نگران است که تمرکز بر دیپلماسی فشار نظامی را کاهش دهد. الجزیره نیز با اشاره به تغییر نام خلیج فارس را «غیرضروری و تنش زا» خواند و هشدار داد که ممکن است افکار عمومی ایران را علیه مذاکرات متحد کند. واشنگتن پست نیز اشاره کرد که این تهدیدات ممکن است مذاکرات مسقط را به بن بست بکشاند.

پیامدهای اظهارات برای مذاکرات ایران و آمریکا

اظهارات ترامپ پیامدهای مستقیمی برای مذاکرات جاری ایران و آمریکا در مسقط داشت. تأثیرات مثبت شامل حفظ کانال دیپلماتیک از طریق پیشنهاد مذاکره و فشار برای تسریع گفت وگوها بود. کارشناسان روابط بین الملل معتقدند مذاکرات دور چهارم در مسقط با «رضایت نسبی» دو طرف همراه بود که نشان دهنده تأثیر مثبت پیشنهاد مذاکره است. تأثیرات منفی شامل تشدید تنش ها به دلیل لحن تهدیدآمیز و اشاره به تغییر نام خلیج فارس بود. نیویورک تایمز نیز نوشت که این اظهارات اعتماد ایران به مذاکرات را کاهش داده و ممکن است تهران را به موضع سخت گیرانه تر سوق دهد. تأثیرات غیرمستقیم شامل تقویت ائتلاف عربی-آمریکایی و فشار بر اروپا بود. این در حالی است که تهدید به تحریم های نفتی قیمت نفت برنت را ۲ درصد افزایش داد.

در برآیند نهایی اظهارات دونالد ترامپ درباره ایران در سفر چهارروزه به کشورهای عربی (۲۲ تا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴) ترکیبی از انتقاد تند پیشنهاد مذاکره و تهدید به فشار حداکثری بود که در سه محور اصلی طبقه بندی شد. انتقاد از سیاست های منطقه ای ایران با هدف جلب حمایت کشورهای عربی و اسرائیل تلاشی برای تضعیف جایگاه ایران در منطقه بود. پیشنهاد مذاکره اگرچه نشانه ای از تمایل به دیپلماسی بود به دلیل شروط سخت گیرانه تأثیر محدودی داشت. تهدید به فشار حداکثری با اشاره به تحریم های نفتی و تغییر نام خلیج فارس تنش ها را تشدید کرد و افکار عمومی ایران را علیه مذاکرات متحد ساخت.

از سوی دیگر رسانه های آمریکایی این رویکرد را ترکیبی از فرصت طلبی و خطر خواندند رسانه های عربی آن را حمایت از امنیت منطقه دانستند و رسانه های اسرائیلی نگران تأثیر آن بر امنیت تل آویو بودند. در یک جمعبندی اظهارات ترامپ حرف جدیدی نداشت و تکرار سیاست های دوره اول او بود اما زمینه و زمان بندی آن با تمرکز بر ائتلاف سازی عربی و فشار بر ایران پیامدهای جدیدی ایجاد کرد.

311213