چکی که ثبت نشده اعتبار دارد؟

راستش را بخواهید، چکی که در سامانه صیاد ثبت نشده، اعتبار بانکی ندارد و نمی توانید از بانک وصولش کنید. اما این به معنی بی ارزش بودن آن نیست! در واقع، چنین چکی هنوز هم یک سند عادی برای اثبات بدهی به حساب می آید و می توانید برای گرفتن پولتان، از مسیر قانونی دیگری اقدام کنید. حالا بیایید با هم ببینیم این پیچ و خم های قانونی چطور کار می کنند و چطور می توانید حق خودتان را بگیرید.

همانطور که می دانید، چک یکی از رایج ترین و البته پردردسرترین ابزارهای معاملاتی تو کشور ماست. از وقتی قانون جدید چک صیادی اومده، خیلی ها هنوز نمی دونن چطور با این چک های جدید سروکله بزنن، مخصوصاً اگه صادرکننده یادش بره یا نخواد چک رو تو سامانه صیاد ثبت کنه. خب، اینجاست که کلی سوال پیش میاد: «آیا چکی که ثبت نشده معتبره؟»، «میشه برگشتش زد؟»، «اصلاً چیکارش میشه کرد؟». توی این مقاله می خوام حسابی شفاف سازی کنم و قدم به قدم بهتون بگم چطور با اینجور چک ها برخورد کنید و از دردسرهاش در امان بمونید. پس اگه تا حالا با این مشکل روبرو شدید یا می خواید ازش پیشگیری کنید، با من همراه باشید که حسابی قراره اطلاعات کاربردی بهتون بدم.

چک صیادی، این رفیق جدید معاملات!

تا حالا با چک های صیادی سروکار داشتید؟ این چک های بنفش رنگ که یه کد ۱۶ رقمی روشونه، کلی تفاوت با چک های قدیمی دارن. هدف اصلی از اومدن این چک ها این بود که جلوی چک های برگشتی گرفته بشه و معاملات با چک، شفاف تر و امن تر بشه. سامانه صیاد هم دقیقاً برای همینه؛ یه جور سیستم نظارتی که همه چک های صادر شده رو زیر نظر می گیره.

سامانه صیاد چطور کار می کنه و چرا اینقدر مهمه؟

سامانه صیاد یه پل ارتباطی بین شما، بانک و بانک مرکزیه. وقتی کسی یه چک صیادی صادر می کنه، باید اطلاعات اون چک رو (مثل مبلغ، تاریخ، و اسم گیرنده) تو این سامانه ثبت کنه. بعد از اون، شما که گیرنده چک هستید، باید وارد سامانه بشید و اون اطلاعات رو تأیید کنید. تازه، اگه بخواید چک رو به کس دیگه ای بدید (یعنی ظهرنویسی کنید)، اون هم باید از طریق همین سامانه انجام بشه و به صورت سنتی روی خود چک نوشتنی نیست.

اصلاً این همه دنگ و فنگ برای چیه؟ اصلی ترین دلیلش اینه که یه جور اعتبار و تضمین برای چک ایجاد می کنه. وقتی چک تو سامانه ثبت میشه، یعنی بانک مرکزی هم از وجودش خبر داره و می تونه روش نظارت کنه. اینطوری دیگه صادرکننده نمی تونه به راحتی از زیر بار مسئولیتش در بره و این به نفع گیرنده است.

بالاخره چکی که ثبت نشده اعتبار دارد یا نه؟ فرق اعتبار تجاری و مدنی

خب، بریم سراغ سوال اصلی که همه رو درگیر کرده: چکی که ثبت نشده اعتبار دارد؟ جوابش یه بله و یه خیر پیچیده ست که باید حسابی توضیحش بدم.

اعتبار تجاری (بانکی): اینجا چک ثبت نشده، بی اعتباره!

بگذارید خیلی رک و راست بگویم: اگه چکی تو سامانه صیاد ثبت نشه، از نظر بانکی هیچ اعتباری نداره. یعنی چی؟ یعنی بانک نمی تونه و نباید وجه اون چک رو پرداخت کنه. طبق ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، تکلیف بانک ها مشخصه: بانک ها مکلفند از پرداخت وجه چک های ثبت نشده خودداری کنند.

پس، اگه چک دستتون بود و دیدید ثبت نشده، اصلاً انتظار نداشته باشید که بانک براتون برگشتش بزنه یا گواهی عدم پرداخت صادر کنه. این یه فرق بزرگ با چک های قدیمیه. چک صیادی فقط وقتی مثل یک چک واقعی عمل می کنه که مراحل ثبت و تأیید تو سامانه صیاد رو طی کرده باشه. این یعنی عملاً نمی تونید از مزایای اسناد تجاری که برای چک های ثبت شده وجود داره (مثل پیگیری سریع از طریق اجرای ثبت) استفاده کنید.

اعتبار مدنی: بله، سند بدهی هست، اما…

اما این به این معنی نیست که اون برگه کاغذ که روش امضای صادرکننده هست، کلاً بی ارزش و باطل باشه. نه، اتفاقاً از نظر قانون مدنی، این برگه هنوز هم یک سند عادی به حساب میاد که ثابت می کنه صادرکننده به شما بدهکاره.

فرض کنید یه نفر چک داده، ولی ثبتش نکرده. خب، اون امضا و نوشته های روی چک نشون میده که این آقا یا خانم قبول کرده یه مبلغی رو تو یه تاریخ مشخص به شما بده. این تعهد هنوز سرجاشه، اما راه وصولش فرق می کنه. دیگه نمی تونید برید بانک و بگید این چک برگشت خورده، پول منو بدید!. باید از طریق دادگاه های حقوقی دنبال حقتون باشید که خب، یه خورده زمان برتر و پیچیده تره.

خلاصه بگویم: چک ثبت نشده صیادی، در بانک اعتبار صفر دارد اما به عنوان یک سند عادی بدهی، در دادگاه حقوقی معتبر است و می توان وجه آن را مطالبه کرد.

چه عواقبی منتظر صادرکننده و دریافت کننده چک ثبت نشده است؟

مسلماً وقتی پای قانون جدید و سامانه صیاد میاد وسط، هم برای کسی که چک رو میده و هم برای کسی که چک رو میگیره، یه سری دردسرها و چالش ها پیش میاد که باید حسابی حواسمون بهشون باشه.

برای شما که چک رو گرفتید (دارنده چک):

• دوندگی و دردسر بیشتر: بزرگ ترین دردسر اینه که نمی تونید مثل چک های عادی، خیلی سریع و راحت پولتون رو از بانک بگیرید.
• نمی تونید از مزایای اسناد تجاری استفاده کنید: چک های ثبت شده کلی مزیت دارن؛ مثلاً می تونید از طریق اجرای ثبت خیلی سریع اقدام کنید یا حتی شکایت کیفری کنید (البته تو شرایط خاص). ولی برای چک ثبت نشده، این مزایا رو ندارید.
• راه حل حقوقی، زمان برتر و پرهزینه تر: باید برید دادگاه حقوقی و دادخواست بدید. این روند هم زمان بیشتری می بره و هم ممکنه هزینه های بیشتری داشته باشه (مثلاً هزینه دادرسی و وکیل).

برای کسی که چک رو صادر کرده (صادرکننده چک):

• محدودیت در گرفتن دسته چک جدید: اگر صادرکننده ۸۰ درصد برگه های دسته چک قبلیش رو ثبت نکرده باشه، بانک دیگه بهش دسته چک جدید نمیده. این خودش یه اهرم فشاره که صادرکننده رو مجبور به ثبت چک ها می کنه.
• آیا ثبت نکردن چک جرمه؟ (نه، خیالتون راحت!) این یه سوال خیلی پرتکراره. باید بگم که طبق قوانین فعلی، ثبت نکردن چک صیادی تو سامانه، جرم کیفری محسوب نمیشه. یعنی نه زندان داره، نه مجازات کیفری. صرفاً یک تخلف حقوقیه که باعث میشه چک اعتبار تجاری خودش رو از دست بده و گیرنده مجبور بشه از طریق حقوقی پیگیری کنه. پس گول اونایی رو نخورید که میگن «ثبت نکنی زندان میری»!

می توانید چک ثبت نشده را برگشت بزنید؟ تمایز برگشت بانکی و مطالبه حقوقی

اینجا یه نکته خیلی ظریف حقوقی هست که باید حسابی بهش دقت کنید تا دچار سوءتفاهم نشید. اصطلاح برگشت زدن چک معمولاً تو ذهن همه به معنی اقدام بانکیه، ولی برای چک های ثبت نشده داستان فرق می کنه.

برگشت زدن بانکی: اینجا بانک به شما نه میگه!

همانطور که قبلاً گفتم، بانک ها چک ثبت نشده رو برگشت نمی زنن و بهتون گواهی عدم پرداخت نمیدن. چرا؟ چون از نظر قانونی، این برگه اصلاً ماهیت چک صیادی رو نداره که بخواد برگشت بخوره. بانک وظیفه داره فقط چک هایی رو کارسازی یا برگشت بزنه که مراحل ثبت تو سامانه صیاد رو به درستی طی کرده باشن.

مطالبه حقوقی: بله، میشه از طریق دادگاه پیگیری کرد!

اما این به معنی این نیست که پولتون سوخت شده. درسته که بانک کمکی نمی کنه، ولی می تونید از طریق مراجع قضایی، وجه اون رو مطالبه کنید. در واقع، این هم نوعی برگشت زدن در معنای وسیع تر حقوقیه، اما نه از طریق بانک، بلکه از طریق دادگاه. شما باید با یک دادخواست مطالبه وجه به دادگاه حقوقی مراجعه کنید و اون برگه رو به عنوان سند عادی بدهی ارائه بدید. دادگاه هم بر اساس همون سند و تعهد صادرکننده، حکم به پرداخت میده.

راه حل ها و اقدامات گام به گام برای وصول وجه چک ثبت نشده

خب، حالا که فهمیدیم چک ثبت نشده چه وضعیتی داره، بیایید ببینیم اگه با همچین وضعیتی روبرو شدیم، چطور باید قدم به قدم پیش بریم تا به پولمون برسیم.

گام اول: تلاش برای ثبت چک توسط صادرکننده (بهترین و ساده ترین راه)

قبل از اینکه کار به جاهای باریک بکشه و برید دادگاه و این حرفا، بهترین راه اینه که با صادرکننده چک تماس بگیرید و ازش بخواید که لطفاً مشخصات چک رو تو سامانه صیاد ثبت کنه. خیلی ها ممکنه فراموش کرده باشن یا فکر کنن لزومی نداره. پس:

1. با صادرکننده صحبت کنید: خیلی دوستانه و محترمانه ازش بخواید که چک رو تو سامانه صیاد ثبت کنه.
2. نحوه تایید چک توسط دارنده: وقتی صادرکننده چک رو ثبت کرد، شما هم باید وارد سامانه صیاد (از طریق اپلیکیشن های بانکی یا اینترنت بانک) بشید و اون چک رو تو قسمت دریافت/تأیید چک تأیید کنید. این مرحله خیلی مهمه.
3. مراجعه مجدد به بانک: حالا که چک ثبت و تأیید شده، می تونید مثل یک چک عادی برید بانک و اگه پول تو حساب نبود، مراحل برگشت زدن بانکی رو طی کنید و گواهی عدم پرداخت بگیرید.

گام دوم: پیگیری از طریق مراجع قضایی (اگه گام اول جواب نداد)

اگه صادرکننده زیر بار نرفت یا به هر دلیلی نتونستید چک رو ثبت کنید، چاره ای نیست جز اینکه از طریق دادگاه اقدام کنید. نگران نباشید، این راه هم برای خودش قوانین و مراحل مشخصی داره:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: اولین قدم اینه که برید به یکی از این دفاتر.
2. تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه وجه: اینجا دیگه حرف از چک بلامحل نیست. باید دادخواستی با عنوان مطالبه وجه تنظیم کنید. چک ثبت نشده شما اینجا نقش سند عادی اثبات بدهی رو ایفا می کنه.
3. ارائه چک به عنوان سند: چک رو به دادگاه ارائه میدید تا ثابت کنید که یه بدهی وجود داره و صادرکننده باید اون رو پرداخت کنه.
4. تشریح اجمالی مراحل و زمان بندی: پیگیری حقوقی ممکنه زمان بر باشه، پس صبور باشید و مراحل رو با دقت دنبال کنید. معمولاً دادگاه ها برای این نوع پرونده ها زمان مشخصی رو اعلام نمی کنند و بسته به پیچیدگی پرونده و حجم کار دادگاه، زمان دادرسی متغیر خواهد بود.

گواهی عدم ثبت چک چیست و به چه دردی می خورد؟

اینجا یه مدرک جدید داریم که شاید زیاد اسمش رو نشنیده باشید: گواهی عدم ثبت چک. این گواهی با گواهی عدم پرداخت (که برای چک های برگشتی صادر میشه) فرق می کنه.

گواهی عدم ثبت چک: این گواهی رو بانکی که چک روش کشیده شده (بانک محال علیه) صادر می کنه. این گواهی فقط میگه که بله، این چک تو سامانه صیاد ثبت نشده. همین و بس. نه میگه صادرکننده پول نداره، نه چیز دیگه ای.

نقش این گواهی در فرآیند مطالبه حقوقی چیه؟ وقتی می خواید از طریق دادگاه حقوقی اقدام کنید، این گواهی می تونه یکی از مدارک شما باشه که نشون بده تلاش کردید از طریق بانک اقدام کنید، ولی چون چک ثبت نشده، بانک گواهی عدم پرداخت نداده و حالا مجبورید از طریق دادگاه پیگیری کنید. این گواهی به دادگاه نشون میده که چرا شما مستقیماً برای مطالبه وجه از طریق بانک نتونستید اقدام کنید و به سمت دادگاه اومدید.

نمونه دادخواست مطالبه وجه چک ثبت نشده

برای اینکه قضیه ملموس تر بشه، یه نمونه خیلی ساده از متن دادخواستی که باید تنظیم کنید رو اینجا میارم. البته همیشه توصیه می کنم برای تنظیم دادخواست رسمی و کامل، حتماً با یه وکیل یا مشاور حقوقی صحبت کنید. این فقط یه شمای کلیه که توی ذهنتون باشه:

بسمه تعالی
ریاست محترم دادگاه حقوقی شهر [نام شهر]

با سلام و احترام،

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]، به کد ملی [کد ملی خواهان]، ساکن [آدرس خواهان]، به عنوان خواهان پرونده، به استحضار عالی می رساند:

در تاریخ [تاریخ صدور چک]، یک فقره چک صیادی به شماره شناسه [شناسه ۱۶ رقمی چک] و مبلغ [مبلغ چک به عدد و حروف] ریال، توسط خوانده محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، فرزند [نام پدر خوانده]، به کد ملی [کد ملی خوانده]، ساکن [آدرس خوانده]، در وجه اینجانب صادر و تسلیم گردیده است.

با توجه به عدم ثبت این چک در سامانه یکپارچه صیاد توسط صادرکننده، اینجانب پس از مراجعه به بانک محال علیه، قادر به دریافت وجه چک و همچنین گواهی عدم پرداخت بانکی نگردیده ام.

نظر به اینکه چک مذکور، هرچند فاقد اعتبار تجاری بانکی است، اما به عنوان یک سند عادی، دال بر وجود دین و تعهد خوانده محترم به پرداخت مبلغ فوق الذکر به اینجانب می باشد و امضای ذیل سند نیز مؤید این امر است، لذا از محضر آن مقام محترم قضایی، صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ چک به عدد و حروف] ریال بابت اصل خواسته، به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل در صورت اخذ وکیل، و هزینه های اجرایی) تا یوم الاداء، مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
[امضا خواهان]

همانطور که می بینید، تو این دادخواست دیگه حرفی از صدور چک بلامحل نیست، چون چک ثبت نشده، از نظر کیفری بلامحل محسوب نمیشه. تمرکز روی مطالبه وجه بر اساس یک سند عادی (یعنی همون چک ثبت نشده) است.

ظهرنویسی چک ثبت نشده: این دیگه شوخیه!

یادش بخیر قدیم ها، یه چک رو می شد با یه امضا پشتش به یکی دیگه داد. به این کار می گفتن ظهرنویسی. ولی با اومدن قانون جدید و سامانه صیاد، این قصه دیگه تموم شد و یه شوخی بیشتر نیست!

برای چک های صیادی، اگه بخواید چک رو به کس دیگه ای بدید، باید حتماً و حتماً این کار رو از طریق سامانه صیاد انجام بدید. یعنی چی؟ یعنی صادرکننده باید اول چک رو به نام شما ثبت کنه، شما تأییدش کنید، و بعد اگه خواستید، از طریق همون سامانه، چک رو به نام فرد سومی انتقال بدید. اگه صرفاً پشت چک رو امضا کنید و بدید به یکی دیگه، اون امضا هیچ اعتبار قانونی نداره و اون بنده خدا نمی تونه پول چک رو بگیره. پس حواستون باشه، برای انتقال چک صیادی، فقط و فقط سامانه صیاد!

نکات پیشگیرانه: چگونه از دریافت چک ثبت نشده جلوگیری کنیم؟

همیشه میگن پیشگیری بهتر از درمانه، مخصوصاً تو مسائل مالی و حقوقی. برای اینکه اصلاً با دردسر چک ثبت نشده روبرو نشید، یه سری کارهای ساده هست که می تونید انجام بدید:

۱. الزام به استعلام ثبت چک قبل از پذیرش!

این مهم ترین کاره. قبل از اینکه چک رو قبول کنید و بذارید تو جیبتون، حتماً از صادرکننده بخواید که اطلاعات چک رو تو سامانه صیاد ثبت کنه و بعد از طریق اپلیکیشن های بانکی یا سامانه صیاد بانک مرکزی، استعلام بگیرید که آیا چک به نام شما ثبت شده و اطلاعاتش درسته یا نه. اگه دیدید ثبت نشده یا اطلاعاتش مغایره، اصلاً چک رو قبول نکنید تا اول این مشکل رو حل کنه.

۲. تایید فوری چک در سامانه صیاد پس از دریافت!

بعد از اینکه چک رو گرفتید و مطمئن شدید صادرکننده ثبتش کرده، شما هم بلافاصله برید تو سامانه و اون رو تأیید کنید. چرا اینقدر تاکید می کنم؟ چون تا وقتی شما تأیید نکردید، صادرکننده می تونه اطلاعات چک رو عوض کنه یا حتی ابطالش کنه! پس تنبلی رو کنار بذارید و سریع این کار رو انجام بدید.

۳. اهمیت مشاوره حقوقی قبل از انجام معاملات بزرگ!

اگه دارید یه معامله بزرگ انجام میدید و قراره چک های سنگین بگیرید، هیچوقت بدون مشورت با یه وکیل یا مشاور حقوقی اقدام نکنید. اون ها بهتر می دونن چطور از حق شما دفاع کنن و جلوی مشکلات احتمالی رو بگیرن. مشاوره حقوقی، خصوصاً تو این جور موارد، سرمایه گذاریه، نه هزینه.

۴. تذکر به صادرکنندگان: ثبت به موقع و صحیح چک برای جلوگیری از مشکلات!

اگه شما خودتون صادرکننده چک هستید، لطفاً حواستون باشه که ثبت به موقع و صحیح چک تو سامانه صیاد، هم به خودتون کمک می کنه (مثلاً تو گرفتن دسته چک جدید به مشکل نمی خورید) و هم از دردسر و دوندگی برای کسی که چک رو میگیره، جلوگیری می کنه. مسئولیت پذیری شما باعث میشه معاملات با چک، دوباره اعتبار و اعتماد قبلیش رو پیدا کنه و از سوءاستفاده های احتمالی هم جلوگیری میشه.

نتیجه گیری: حواس جمع باشید تا ضرر نکنید!

دیدیم که داستان چکی که ثبت نشده اعتبار دارد، یه جواب صفر و صدی نداره. از نظر بانکی و تجاری، نه اعتبار نداره و بانک هم کاری براتون انجام نمیده. اما به عنوان یه سند عادی بدهی، ارزش حقوقی داره و می تونید با دوندگی و پیگیری از طریق دادگاه، به پولتون برسید. این یعنی پولتون به طور کامل از بین نرفته، ولی مسیر رسیدن بهش یه خورده پر پیچ و خم شده.

مهم ترین چیزی که باید از این مقاله یاد بگیرید، اینه که آگاهی از قانون جدید چک صیادی حیاتیه. هر چقدر بیشتر بدونید، کمتر گرفتار میشید. حتماً قبل از گرفتن چک، استعلام بگیرید و بعد از دریافت، اون رو تأیید کنید. این کارها شاید به نظرتون وقت گیر بیاد، اما در مقابل دردسرها و هزینه های احتمالی ناشی از یک چک ثبت نشده، واقعاً هیچی نیست.

پس، با چشم باز معامله کنید و به قول معروف، کلاهتون رو سفت بچسبید تا باد نبره! اگه بازم سوالی داشتید یا خواستید تو این مسیر تنها نباشید، حتماً از متخصصین حقوقی کمک بگیرید که اینجور جاها، راهنمایی درست، خودش کلی پول و وقت براتون می خره.