تماشاخانه ای به قدمت تیاتر ایران

تماشاخانه سنگلج را باید قدیمی ترین سالن فعال در تیاتر تهران دانست؛ سالنی که سال 1344 همزمان با برگزاری جشنواره نمایش های ایرانی در ظلع جنوبی پارک شهر  در حالی افتتاح شد که آن سال ها با تصمیم شورای تیاتر – به عنوان مجموعه تصمیم گیر – مقرر شد این مکان تنها به آثار ایرانی اختصاص یابد اما از ابتدای دهه 50 و عدم رونق تولیدات حرفه ای با محوریت نمایش های ایرانی، با نمایش «بازرس» به کارگردانی مرحوم عزت الله انتظامی میزبان آثار غیر ایرانی هم شد. 

به گزارش اوبیکو، قدس نشوت: تماشاخانه سنگلج امروز یک بنای 59 ساله است که در طول 6 دهه فعالیت، سرد و گرم های بسیاری را از سر گذرانده است. حالا بیش از هر زمان دیگری این سالن در خدمت نمایش ها و آثار ایرانی قرار گرفته و به نوعی تنها مرکز نمایش ها و نمایشنامه های ایرانی به شمار می رود. 

در این میان هر از گاهی اخبار ناخوشایندی درباره سنگلج مخابره می شود که موجی از دلواپسی را در بین اهالی و پیشکسوتان تیاتر به راه می اندازه اما بعد از مدتی همه بحث های شکل گرفته به فراموشی سپرده می شود.

یکی از نخستین اخبار ناخوشایند که در فضای رسانه ای کشور بسیار مورد توجه قرار گرفت، مربوط به دوره مدیریت اتابک نادری بود؛ مدیری که در سال نخست مدیریتش با بررسی وضعیت آن سال های این سالن، آن را به مین خنثی نشده ای تشبیه کرد که ناامنی های داخل آن باعث وقوع یک حادثه وحشتناک با تلفات جانی خواهد شد و همین هشدار جدی بود که باعث تعمیرات اساسی در این سالن توسط وزارت ارشاد شد. 

آخرین مورد از این دست هشدارها به گفته های دیروز پریسا مقتدی، رییس فعلی این مجموعه با توجه به تخریب و گودبرداری ساختمان مجاور که روزگاری قرار بود پارکینگ و بعدها موزه تیاتر ایران شود، مربوط می شود. مقتدی گوددبرداری انجام شده را باعث ایجاد خسارت جدی به این ساختمان تاریخی دانست و تلویحا اعلام کرد جان سنگلج در خطر است.

اما نباید این نکته را فراموش کرد که رییس تماشاخانه سنگلج در حالی این هشدار جدی را پیرامون ساختمان تماشاخانه اعلام می کند که اگر در سال های گذشته موضوع زمین مجاور تعیین تکلیف می شد، نه تنها امروز شاهد چنین وضعیتی نمی شدیم، بلکه کلنگ ساخت موزه، پارکینگ و سالن های تمرین به زمین می خورد. 

* زمینی که برای ساخت تماشاخانه خریداری شد

درباره خرید زمین این تماشاخانه 2 روایت وجود دارد که روایت نخست حاکی از این است که وزارت فرهنگ و هنر این زمین را خریداری کرده و به ساخت این تماشاخانه اختصاص داده است. روایت دوم نیز از اتابک نادری که از اسفند 1385 تا 1390 و از 1391 تا مرداد 1392 مدیریت تماشاخانه سنگلج را به عهده داشت عنوان شده که بانویی ارمنی، زمین این مکان را به وزارت فرهنگ و هنر اهدا کرده است.

اما بر پایه بریده جرایدی که از سال 1343 در دست است، این تماشاخانه با هزینه آقای مهندس بابایان، مدیرعامل شرکت بهسازنو، با مسوولیت محدود و عضو سندیکای شرکت های ساختمانی با تتمه مصالح تالار وحدت بنا و به وزارت فرهنگ و هنر اهدا شده است. زیربنای این تماشاخانه 1034 مترمربع است و در آن زمان به نام «25 شهریور» نامگذاری و 18 اوبیکو 1344 خورشیدی، همزمان با برگزاری نخستین جشنواره «نمایش های ایرانی» افتتاح می شود و زمزمه هایی که درباره اختصاص این تماشاخانه به نمایش های ایرانی شنیده می شد، به واقعیت تبدیل می شود.

زمانی که تماشاخانه سنگلج آماده بهره برداری و پذیرای آثار نخستین جشنواره «نمایش های ایرانی» شد، به گونه ای برنامه ریزی می شود که آثار نمایشی شرکت کننده در این جشنواره، هر یک به مدت یک یا 2 شب اجرا شود ولی آثار نمایشی به اندازه ای قدرتمند آماده اجرا شده بود که با توجه به استقبالی که از هر اثر نمایشی می شد، یک تا 2 ماه اجرا برای این آثار در نظر گرفته می شد اما با گذشت زمان، سال 52 نخستین نمایش غیرایرانی به نام «بازرس» به نویسندگی نیکولای گوگول با کارگردانی مرحوم استاد عزت الله انتظامی در تماشاخانه سنگلج روی صحنه رفت. 

در مورد مالکیت ساختمان مجاور تماشاخانه سنگلج  با توجه به مستندات کتاب «تماشاخونه های طهران» و تاییدات اساتید مرحوم جعفر والی، عزت الله انتظامی و  علی نصیریان زمین مجاور با پرداخت وجهی پیش از انقلاب در مالکیت تماشاخانه سنگلج قرار گرفته بود که تا آستانه ثبت موارد قانونی چون سند هم پیش رفته بود که با وقوع انقلاب و سپس فوت مالک وقت، به سرانجام نرسید و بعدها نیز پیگیری های مستمری انجام نشد، البته در مقاطعی استاد عزت الله انتظامی با شهردار وقت تهران نشست ها و مراوداتی پیرامون انتقال آن داشت که با درگذشت استاد انتظامی آن هم به نتیجه نرسید. از طرفی اتابک نادری، رییس وقت تماشاخانه با توجه به اطلاعات موجود به واسطه ارایه طرح توسعه تماشاخانه در دهه 90 این مطلب را تایید می کند.

از طرفی در نامه ای که مرحوم استاد داوود رشیدی خطاب به شهردار وقت تهران نوشته است با اشاره به موضوع طرح توسعه تماشاخانه سنگلج از آرزوی 40 ساله این هنرمند از جمله احداث کتابخانه تیاتر، سالن ها و پلاتوهای تمرین و موزه می گوید، البته به این نکته باید اشاره کنیم که ایده موزه تیاتر از طرف اتابک نادری مطرح شد و بنا بود ساختمان مجاور که اکنون محل بحث است، به تماشاخانه سنگلج تحویل و در طبقات مختلف احداث شود؛ ایده بسیار قشنگ و زیبایی که در زمان اتابک نادری طرح ریزی شده بود.

* تعمیرات تماشاخانه 

نخستین تعمیرات انجام شده در تماشاخانه سنگلج مربوط به سال 1364 خورشیدی است که طی 6 ماه نخست سال هیچ نوع فعالیتی نداشت و از شهریور تا آبان یکسری تعمیرات روی آن شد که شامل نصب کفپوش داخل سالن نمایش، ریل کشی صندلی های سالن، نصب همه لوازم تاسیساتی، آماده سازی لوازم تاسیسات صحنه جهت نصب و بسیاری دیگر بود. پس از این تعمیرات، افتتاحیه و برگزاری نخستین سمینار چهارمین جشنواره تیاتر فجر و بازدید دانشجویان دانشکده هنرهای دراماتیک طی 3 روز از جمله برنامه هایی بود که در تماشاخانه سنگلج برگزار شد و 6 اثر نمایشی شرکت کننده در چهارمین جشنواره بین المللی تیاتر فجر در تماشاخانه سنگلج اجرا شدند. دومین بار نیز سال 1367 تماشاخانه سنگلج با تعمیر اساسی مواجه و طی آن ساخت ستون های تقویتی در ضلع شرقی ساختمان، حفر 3 حلقه چاه فاضلاب و تخلیه آنها، آماده سازی وسایل موتورخانه و شوفاژ انجام شد. سومین تعمیرات سال 1386  توسط دفتر طرح های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام و پس از 5 ماه در بهمن همان سال بازگشایی شد ولی به جرات می توان گفت سومین بازسازی تماشاخانه سنگلج که با پیگیری اتابک نادری انجام شد، تقریبا اتفاقات تازه ای را به همراه داشت که با رعایت قوانین میراث فرهنگی کشور انجام شد و حتی کافه تریای این تماشاخانه در جایی قرار گرفت که در گذشته بوده است و با ایجاد غرفه کتابفروشی تحت عنوان کافه کتاب، حرکتی تازه و مطلوب در فضای سالن انتظار این تماشاخانه انجام شد که جزو ملزومات اماکن فرهنگی – هنری است.

بهتر است برای اینکه حق مطلب ادا شود به بخشی از مصاحبه با اتابک نادری اشاره داشته باشیم. اتابک نادری در گفت وگویی با نویسنده کتاب «تماشاخونه های طهران» در ارتباط با وضعیت این تماشاخانه می گوید: در آن زمان دفتر طرح های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد تصمیم داشت صندلی ها، در ورودی سالن و کف صحنه نمایش را تعویض کند اما به ایشان گفتم این تماشاخانه در حال تخریب است و نیاز به بازنگری دارد. بنابراین در نخستین مصاحبه ای که در جایگاه مدیریت تماشاخانه سنگلج داشتم، این جمله من تیتر روزنامه ها شد مبنی بر اینکه «سنگلج؛ مین خنثی نشده» و توضیح دادم چنانچه اینجا تلفات جانی بدهد به من هیچ ارتباطی ندارد، چرا که سیستم اطفای حریق نداریم، سیستم اعلام حریق موجود نیست، تدابیر امنیتی و حفاظتی ساختمان موجود نیست و در صورت آتش سوزی با 2 یا 3 نفر و یک کپسول آتش نشانی کاری نمی شود انجام داد. خوشبختانه با نظر مساعد مهندس اخلاقی، نگاه ها را معطوف به این مساله کردیم که این تماشاخانه دارای قدمت است و با توجه به اینکه مجموعه تیاترشهر به ثبت آثار ملی رسیده بود، با میراث فرهنگی وارد بحث شدم و از این منظر وارد شدم که تماشاخانه سنگلج در ردیف نخستین تماشاخانه های تهران است که همچنان در حال بهره برداری است و باید به آن رسیدگی شود.

پایان خبر اوبیکو