صدای پای ناهنجاری ها می آید! – اوبیکو

به گزارش اوبیکو اطلاعات نوشت: در جامعه نابهنجار انتظار حل و فصل مشکلات و معضلات اجتماعی دور از ذهن خواهد بود ضمن این که امکان ایجاد توسعه اجتماعی پایدار به آرزویی دست نیافتنی بدل می شود.

این روزها بسیاری از جامعه شناسان درباره این که ایران وارد دوره آنومیک (نابهنجاری) شده است هشدار می دهند چرا که تداوم این روند تبعات زیادی را هم برای مسئولان و هم برای شهروندان به همراه خواهد داشت اما جامعه آنومیک دقیقا چه ویژگی هایی دارد نتایج آن چیست و چگونه می توان از این وضعیت خارج شد؟ 

دوره آنومیک

محمدباقر تاج الدین جامعه شناس و استاد دانشگاه یکی از کارشناسانی است که درباره وضعیت آنومیک ایران هشدار می دهد. به گفته وی جامعه نابهنجار جامعه ای است که از هنجارها و قواعد مشخصی پیروی نکند و نوعی سردرگمی و بلاتکلیفی لایه های گوناگون آن را در برگرفته باشد. 

این استاد دانشگاه تأکید می کند: در شرایط آنومیک هنجارها باورها و ارزش های یک جامعه  سنتی دستخوش تغییرات اساسی می شود و دیگر قادر نیست به هنجارها و باورهای جامعه  مدرن و جدید تبدیل شود.
 هرگاه هنجارهای جامعه آن چنان دستخوشِ تغییراتی قرار گیرند که اثر و نفوذ خود را بر افراد جامعه از دست بدهند و همبستگی اجتماعی را دچار فروپاشی کنند وارد مرحله آنومیک شده ایم. در چنین وضعی افراد دچار نوعی بلاتکلیفی هستند و نمی دانند از کدام ارزش هنجار یا باور پیروی کنند. در شرایط آنومیک نمی توان از افراد انتظار تعهد وفاداری و پیوند متقابل داشت و از آن جا که شبکه  پیوندها و تعهدات متقابل دچار فروپاشی و همبستگی های اجتماعی تا حدود زیادی سست و بی پایه شده اند بنابراین افراد جامعه در تنهایی و فردیت خود راهی برای برون رفت از مشکلات و گرفتاری ها جستجو می کنند و از این موضوع غافلند که بدون وجود تعهدات و همبستگی هایِ قویِ اجتماعی امکان حل همه چالش ها وجود ندارد.

به اعتقاد این جامعه شناس با چنین تعاریفی ایران وارد مرحله آنومیک شده است که قطعا پیامدهای زیادی برای جامعه به دنبال خواهد داشت. وی می گوید: مصداق های موجود از وجود و دوام شرایط آنومیک در جامعه حکایت می کند. وجود بوروکراسی هایِ (نظام اداری و سازمانی گسترده) ناکارآمد در کشور که هنوز هم قادر به حل بسیاری از مشکلات جامعه نیستند و نتیجه ای جز نارضایتی شهروندان ندارند نابهنجاری در نظام آموزشی کشور به گونه ای که حجم گسترده ای دانش آموخته بدون مهارت را روانه بازار کار می کند و از آن طرف بازار کار توانایی جذب این تعداد  پرشمار دانش آموخته را ندارد بروز بی اعتمادی اجتماعی در جامعه و در بین افراد و گروه های اجتماعی از یک سو و بین شهروندان و دولت از سوی دیگر همگی نمونه هایی از مصداق های ناکارآمدی در کشورمان تلقی می شود.

پیامد شرایط نابهنجار

دکتر تاج الدین درباره تبعات جامعه آنومیک می گوید: شرایط نابهنجار شوربختانه مستعدترین و مناسب ترین وضعیت برای بروز و گسترش انواع آسیب های اجتماعی است. اکنون باید دانست که بروز گسترده  طلاق سرقت فرار از منزل کارتن خوابی بیکاری کودکان کار اعتیاد خشونت و سایر آسیب های اجتماعی ناشی از چنین وضعیتی است.

وی همچنین تأکید می کند که مهم ترین پیامد شرایط نابهنجار کاهش و فروپاشی همبستگی اجتماعی انسجام اجتماعی و از بین رفتن تعاملات و پیوندهای اجتماعی است که این امر خود منجر به فرسایش و فروپاشی سرمایه اجتماعی اعتماد اجتماعی  سرمایه های انسانی طرد اجتماعی انزوای اجتماعی و ده ها پیامد منفی دیگر خواهد شد. گسستن از پیوندها و شبکه های اجتماعی و فرو رفتن در تنهایی و انزوای بیمارگونه نه تنها بحران های فردی و اجتماعی را کاهش نمی دهد بلکه آتش مشکلات و گرفتاری ها را شعله ورتر می سازد. 

در جامعه آنومیک انتظار حل و فصل مشکلات و معضلات اجتماعی دور از ذهن خواهد بود ضمن این که امکان ایجاد توسعه  اجتماعی پایدار به آرزویی دست نیافتنی بدل می شود. 

راه چاره چیست؟

دکتر تاج الدین جامعه شناس راه خروج از وضعیت آنومیک را تقویت همبستگی و پیوندهای اجتماعی می داند و می گوید: صرفا این موضوع است که منجر به گسترش و تقویت اعتماد اجتماعی دوجانبه بین مردم و دولت می شود و  در پرتو آن همکاری های اجتماعی مسالمت آمیز و مثبت افزایش می یابد. فقط در چنین شرایطی است که امکان حل مشکلات تا حدود زیادی میسر و آسان می شود. 

وی همچنین تأکید می کند که جامعه ای خواهد توانست به توسعه  اجتماعی پایدار و همه جانبه دست یابد که بتواند بر شرایط نابهنجار خود غلبه کند و به تعادل پیشین بازگردد.

این استاد دانشگاه درباره آن که چرا شرایط نابهنجار در جامعه شکل می گیرد می گوید: دلایل بی شماری وجود دارد اما مهم ترین علت ها را می توان در فقدان عقلانیت فقدان دانش روزآمد و فقدان توجه به شرایط جامعه مدرن دانست که باعث می شود نوعی جامعه شبه مدرن یا کژمدرن شکل بگیرد و در این مرحله توان برون رفت از مشکلات به حداقل می رسد.

از سنت تا مدرنیته

به نظر می رسد عدم پذیرش تغییرات جامعه از مدل سنتی به مدرن باعث ایجاد نوعی ناهنجاری در جامعه شده است. تداوم این روند جامعه را به چه سمت و سویی می برد؟

جعفر کریم پور کارشناس ارشد جامعه شناسی محض و مدرس جامعه شناسی در این باره می گوید: بله چنانچه تغییرات اجتماعی از مدل سنتی به مدرن خیلی سریع باشد و افراد جامعه نتوانند خود را با شرایط موجود وفق دهند جامعه دچار آنومی می شود.

وی در تحلیل این شرایط به نظرات رابرت مرتن (از دانشمندان حوزه جامعه شناسی آمریکا) اشاره می کند و می گوید: در این وضعیت دولت بر اهداف و ارزش های خود پافشاری می کند اما در استفاده از وسایل و روش های دست یابی به اهداف ناکارآمد است بنابراین رفتارهای نامتعارفی درجامعه شکل می گیرد که نمونه های آن را در سال های اخیر به وفور دیده ایم. رفتار دانشجوی خانم  دانشگاه علوم و تحقیقات تهران یکی از مصداق های رفتارهای نابهنجار است.

شکاف نسلی و گسست فرهنگی

کریم پور مدرس جامعه شناسی همچنین معتقد است باید به دگرگونی های اساسی در ارزش های نسل جدید هم توجه کرد که نادیده گرفتن آن ها باعث شکاف نسلی و گسست فرهنگی می شود. وی برای توضیح سخنانش به نظرات رونالد اینگلهارت (دانشمند آمریکایی) اشاره می کند و می گوید: اینگلهارت در کتاب تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی فرضیه گروه سنی را مطرح  می کند. این فرضیه اشاره ای به دگرگونی های اساسی در ارزش های نسل جدید در مقایسه با نسل های دیگر دارد .طی این فرآیند  ارزش ها و باورهای جدید و کاملا متفاوتی ظهور می یابند  و آسیب های نوپدیدی در جامعه شکل می گیرند که از نمونه های  بارز آن می توان به  ازدواج سفید شوگر ددی و شوگر مامی اشاره کرد.

به اعتقاد وی شکاف نسلی یک موضوع جدی است و جوامع در حال گذار از سنتی به مدرن دارای گونه های پیچیده ای در شکاف های نسلی و اجتماعی اند. امروزه نسل جوان فراتر از قالب های سنتی می اندیشد و عمل می کند و تقابل نسل گذشته و نسل جوان به شکل تضاد کهنه و نو جلوه گر شده است.  درگیرشدن و واکنش های غیرمتعارف نسل جوان در فعالیت های سیاسی و اجتماعی در واقع عکس العمل نشان دادن به شرایط بحرانی جامعه است.

کریم پور همچنین  نارسایی  در فرآیند انتقال ارزش ها و هنجارها به نسل جدید را عامل دیگری در ایجاد شکاف نسلی در جامعه امروز ایرانی می داند و می گوید: قطعا تداوم روند کنونی که مبتنی بر نافرمانی مدنی است در صورتی که با خشونت بیشتری از سوی حاکمیت مواجه شود به افزایش شکاف نسلی و گسست فرهنگی  بیشتر بین حاکمیت و نسل جدید  منتهی خواهد شد که در نتیجه آن خشونت و رفتارهای هنجارشکنانه و غیرمدنی افزایش می یابد.

چه باید کرد؟

برای کم کردن شکاف نسلی و گسست فرهنگی چه باید کرد؟ کریم پور مدرس جامعه شناسی معتقد است یک نظام سیاسی اقتصادی و قانونی به «اعتماد» به عنوان یک سرمایه اجتماعی که لازمه یک جامعه مدنی و دموکراتیک است نگاه می کند و این اعتماد را در بطن جامعه گسترش می دهد پس اولین گام افزایش اعتماد اجتماعی است.

پیش گرفتن رفتاری همراه با تساهل و تسامح هم چاره ساز است. یعنی تحمل رفتاری را که با اندیشه و رفتار همیشگی ما متفاوت است داشته باشیم و به جریانات مخالف هم امکان اظهار وجود بدهیم و با آن ها مدارا کنیم.

پایان خبر اوبیکو